گفتگونیوز/ گروه بین الملل: خروج ایالات متحده از برجام، اردیبهشت ۹۷؛ حدود ۲ سال و نیم است که جنگ دیپلماتیک ایران و آمریکا در چارچوب برجام شروع شده و این روزها به اوج خود رسیده. از زمانی که دونالد ترامپ راهی کاخ سفید شد یعنی سال ۲۰۱۶ مرغش یک پا داشت؛ باید از برجام خارج شد. او به این حرفش هم عمل کرد؛ اردیبهشت ماه ۹۷ فرمان خروج آمریکا از برجام را صادر کرد و عملا طرفهای برجام از ۷ کشور به ۶ کشور کاهش یافت. در داخل هم رقبای سیاسی دولت، پیش از ترامپ برجام را قراردادی «بد» میدانستند و معتقد بودند البته برای ایران. ترامپ هم معتقد بود که در برجام ایران سر آمریکا را کلاه گذاشته و به همین دلیل باید از آن خارج شد. البته پیش از روی کار آمدن ترامپ وقتی او از خروج از برجام سخن میگفت، مخالفان دولت میگفتند که او دیوانه نیست که از برجام خارج شود چرا که برجام به نفع آمریکاست؛ اما نهایتا ترامپ آمریکا را از برجام خارج کرد. با خروج آمریکا از برجام تحریمهای یکجانبه ایالات متحده دوباره آغاز شد و موج جدید فشار بر ایران شکل گرفت.
حالا با نزدیک شدن به موعد لغو تحریم تسلیحاتی ایران طبق قطعنامه ۲۲۳۱، آمریکا سعی دارد جلوی این لغو را بگیرد. ابتدا پیشنویس قطعنامه تحریمی ایران را در شورای امنیت به رای گذاشت از مجموع ۱۵ عضو دائم و غیردائم فقط آمریکا و دومینیکن به آن رای مثبت دادند و نظر بقیه یا منفی بود یا ممتنع. هرچند که آرای به دست آمده در شورای امنیت نتیجه دیپلماسی فعال ایران در چند ماه اخیر با اعضای برجام بود، ولی برخی در داخل علاقه داشتند چین و روسیه را هم برنده میدان عنوان کنند؛ مانند کیهان که تیتر زد: «شکست آمریکا و اروپا برابر ایران و چین و روسیه». این در حالی بود که تروئیکای اروپایی به پیشنویس قطعنامه رای ممتنع و بیاثر در پیشبرد اهداف آمریکا داده بودند. چین و روسیه هم در اقدامی که کمتر انجام دادهاند رای منفی به نفع ایران دادند؛ البته به دلیل اینکه پیشنویس قطعنامه بود، رای منفی روسیه و چین وتو محسوب نمیشود.
آمریکا پس از باخت در جبهه قطعنامه جدید، اقدام جدیدی را عملی کرد؛ استفاده از مکانیسم ماشه یا همان اسنپبک(SnappBack).
شامگاه پنجشنبه ترامپ رسما اعلام کرد که مکانیسم ماشه علیه ایران را فعال کرده است؛ مکانیسمی که طی آن قطعنامههای تحریمی شورای امنیت علیه ایران دوباره فعال میشوند. البته این مکانیسم طبق بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام و بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ است که تاکید دارد اعضای مشارکتکننده در برجام میتوانند از این بندها استفاده کنند.
در بند ۱۱ قطعنامه آمده: «در اقدام وفق ماده ۴۱ منشور ملل متحد، تصمیم میگیرد که ظرف ۳۰ روز از دریافت اعلامیه یکی از دولتهای طرف برجام در مورد مسالهای که آن دولت طرف برجام اعتقاد دارد مصداق عدم پایبندی اساسی در مورد تعهدات وفق برجام است، شورا باید در مورد پیشنویس یک قطعنامه برای ادامهی اجرای لغوهای مذکور در بند ۷(الف) این قطعنامه رأی گیری نماید، مضافا تصمیم میگیرد که چنانچه، ظرف ۱۰ روز از اعلامیه فوق الذکر، هیچ طرفی از شورای امنیت چنین پیشنویس قطعنامهای را برای رأیگیری ارائه نکرد، این رئیس شورای امنیت است که بایستی چنین پیشنویس قطعنامهای را ارائه کرده و آن را ظرف ۳۰ روز از زمان اعلامیه فوق الذکر به رأی بگذارد، و شورا قصد خود برای در نظر گرفتن دیدگاههای دولتهای درگیر در موضوع و هر نظریه هیات مشورتی ایجاد شده در برجام در خصوص موضوع، را ابراز میدارد».
همانگونه که در متن این بند آمده این حق مربوط به «دولتهای طرف برجام» است که آمریکا پس از خروج از برجام در اردیبهشت ۹۷ دیگر مشمول آن نمیشود. ایالات متحده با اینکه از برجام خارج شده و دیگر تعهدی نسبت به آن و همچنین قطعنامه ۲۲۳۱ ندارد، سعی دارد تا بتواند از امتیازات قطعامه استفاده کند؛ تلاشی که پس از اعلام آن توسط آمریکا، با واکنش تروئیکای اروپایی شامل سه کشور اروپایی برجام یعنی آلمان، انگلیس و فرانسه و چین و روسیه به عنوان طرفهای برجامی ایران روبرو شد. ساعتی پس از اعلام رسمی آمریکا مبنی بر درخواست از شورای امنیت برای فعال کردن مکانیسم ماشه به دلیل آنچه «عدم پایبندی ایران به برجام» خوانده، روسیه، چین و تروئیکای اروپایی با این اقدام مخالفت کردند. آلمان انگلیس و فرانسه در نامهای به رییس و اعضای شورای امنیت سازمان ملل با این اقدام ایالات متحده مخالفت کرده و اعلام کردند: «آمریکا بعد از خروج خود از توافق هستهای در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸، به مشارکت خود در برجام خاتمه داده است…ما نمیتوانیم از این اقدام که با تلاشهای فعلی ما برای حمایت از برجام سازگاری ندارد حمایت کنیم….ما از تمامی اعضای شورای امنیت میخواهیم از انجام اقداماتی که تنها اختلافات در شورای امنیت را تعمیق میکنند یا بر کار آن اثرات مضر دارند خودداری کنند». آنها در بخش دیگری از بیانیه خود تاکید کردند: «معتقدیم مسئله فعلی عدم پایبندی ایران به تعهداتش در برجام را باید از طریق گفتوگو میان طرفهای برجام به روشهای مختلف از جمله از طریق کمیسیون مشترک برجام و استفاده از ساز و کار حل و فصل اختلافات حل و فصل کرد. ما از ایران میخواهیم به منظور حفظ توافق تمامی اقدامات ناسازگار با تعهدات هستهای خودش را به عقب برگردانده و بدون تأخیر به پایبندی کامل توافق برگردد…».
کمیسیون مشترک برجام و ساز و کار حل و فصل اختلافات که در بیانیه اروپاییها اشاره شده همان بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام است که روندی زمانبر و طولانی است. طبق این دو بند، اگر ایران یا هر یک از اعضای ۱+۵ تشخیص دهند که طرف مقابل به تعهدات برجامی خود پایبند نبوده میتواند به کمیسیون مشترک شکایت کند که این کمیسیون ظرف ۱۵ روز اگر نتواند به موضوع فیصله دهد، موضوع شکایت به وزرای خارجه منعکس میشود و آنها باید ظرف ۱۵ روز به موضوع خاتمه دهند. اما اگر موضوع خاتمه نیافت، موضوع توسط یک هیات مشورتی که متشکل از سه عضو خواهد بود (یکی از سوی هر یک از طرف های درگیر در اختلاف و طرف سوم مستقل) بررسی شود. این کمیسیون نظر غیرالزامآور خود را طی ۱۵ روز باید به کمیسیون مشترک ارائه کند و کمیسیون مشترک هم در مدت ۵ روز باید تصمیم بگیرد که آیا موضوع تمام شده یا خیر؛ که شاکی میتواند موضوع را «عدم پایبندی اساسی» تلقی کند که در این صورت میتواند کار را به شورای امنیت بکشاند. در ادامه پس از بررسی در شورای امنیت، این شورا سازمان باید منطبق با رویههای خود در خصوص قطعنامهای برای تداوم لغو تحریمها رایگیری کند که اگر قطعنامهای ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، آنگاه مفاد قطعنامههای سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجددا اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیمگیری کند. در پایان بند ۳۷ برجام آمده است:«ایران بیان داشته است که چنانچه تحریمها جزئا یا کلا مجددا اعمال شوند، ایران این امر را به منزله زمینهای برای توقف کلی یا جزئی تعهدات خود وفق برجام قلمداد خواهد کرد».
این اقدام اروپاییها به مذاق پمپئو وزیر خارجه آمریکا خوش نیامد و در واکنش به نامه تروئیکا گفت که آنها در کنار نظام ایران را ایستادهاند. از سوی دیگر ظریف هم در نامهای به رئیس شورای امنیت اقدام غیرقانونی آمریکا برای سوء استفاده از ساز و کارهای مندرج در توافق هستهای برای احیای تحریمهای ایران را رد کرد و تأکید کرد آمریکا هیچ حقی برای تلاش در جهت احیای تحریمها ندارد و از همین رو این اقدام آمریکا باید از سوی شورا و جامعه بینالمللی رد شود.
حالا آمریکا دو سال پس از خروج از برجام، تصمیم گرفته این بار و تنها چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ نبرد سنگین دیپلماتیک دیگری با ایران را آغاز کند؛ نبردی که منطقا نباید حاصلی برای این کشور داشته باشد. این بار نوبت اعضای شورای امنیت و خصوصا اعضای دائم این شوراست که نشان دهند کدام سمت جوی ایستادهاند؛ سمت یکجانبهگرایی یا سمت مخالف آن؛ سمتی که فراتر از برای حیثیت سیاسی آنها میتواند مهم باشد.